شعر کهن چینی، انقراض 1400 ساله تنها خوک دریایی آب شیرین دنیا را ثبت نموده بود
به گزارش مجله بهسان، در پژوهشی بی سابقه و تأثیرگذار، تیمی از پژوهشگران چینی با آنالیز 724 شعر کهن، روند تاریخی کاهش قلمرو خوک دریایی بی بالهٔ یانگ تسه (Yangtze Finless Porpoise) را ثبت نموده اند؛ گونه ای نادر که تنها عضو آب شیرین خانوادهٔ خوک دریایی ها در دنیا است و اکنون در آستانهٔ انقراض واقع شده است.
این گونه با حالت صورتی شبیه لبخند، قرن ها بخشی از فرهنگ حاشیه رود یانگ تسه بوده و تصویرش در اشعار چینی به صورت موجودی خجسته، آرام و هماهنگ با طبیعت نقش بسته است. اما آنچه روزی نشانگر شکوه طبیعی این رودخانه بود، حالا به سندی ادبی برای انقراض تدریجی اش تبدیل شده است.
خوک دریایی ای که با چهره خندان به تاریخ پیوست
خوک دریایی بی باله یانگ تسه، با چهره ای که به نظر می رسد همیشه در حال لبخند است، در فرهنگ مردم محلی جایگاه ویژه ای داشت. آن ها این حیوان را نشانه ای از شگون و پیش بینی گر شرایط هوا و ماهی گیری می دانستند. در باورهای عامیانه، آسیب زدن به آن با بدیُمنی همراه بود و همین نگاه سبب شده بود که بدون احتیاج به قانون، از آن محافظت گردد.
دکتر ژى گانگ مِی (Zhigang Mei)، اکوسیستم شناس اهل چین که در نزدیکی رود یانگ تسه بزرگ شده، می گوید: حفاظت از طبیعت، فقط وظیفه علم مدرن نیست؛ ریشه در فرهنگ و خاطره جمعی ما دارد. شعر می تواند مردم را به یاد پیوند فراموش شده شان با طبیعت بیندازد.
شعر، ثبت گر مشاهدات زیست محیطی
در روزگاری که رودخانه ها مسیر اصلی سفر بودند، تماشا خوک دریایی ها برای شاعران تجربه ای تکرارشونده بود. یکی از شاعرانِ ثبت شده در این تحقیق، امپراتور چیان لونگ (Qianlong) در دوران سلسلهٔ چینگ (Qing Dynasty) بود که خود شاعر بود و از ادبیات حمایت می کرد. شاعران دیگر نیز این موجود زیبا را در توصیف های خود جای می دادند: از جَستن هایش پیش از طوفان گرفته تا ظاهر آرامش بخشش در سطح آب.
تیم پژوهشی با دقّت، شعرها را دسته بندی و تحلیل کرد. نیمی از اشعار مکان معین مشاهده را ذکر نموده بودند: 78٪ در مسیر اصلی رود، 14٪ در شاخه های فرعی و 8٪ در دریاچه های متصل به یانگ تسه. اما همه اشعار واقعی نبودند. بعضی شاعران واقع گرا بودند، بعضی دیگر خیال پرداز. پژوهشگران ناچار شدند سبک ادبی و زندگی هر شاعر را آنالیز نمایند تا متوجه شوند کدام توصیف ها بر اساس مشاهده بوده و کدام ها بر اساس تخیّل.
نقشه انقراض تدریجی: از شعر به داده
نتایج نشان داد که قلمرو این خوک دریایی تا اواخر دودمان چینگ تقریباً پایدار بود. اما پس از سقوط امپراتوری در سال 1912، روند کاهش زیستگاه شروع شد. امروزه این گونه تنها در دوسوم مسیر اصلی رودخانه زندگی می نماید و حضورش در شاخه های فرعی و دریاچه های حاشیه ای، 91٪ کاهش یافته است.
دلیل این انقراض تدریجی، بیشتر به تخریب اکوسیستم مربوط می گردد تا شکار یا تهدید مستقیم. ساخت سدهای بزرگ، تغییر مسیر آب، آلودگی، و کاهش کیفیت زیستگاه، همگی به حذف تدریجی این جانور از رودخانه منجر شده اند. دلفین بای جی (Baiji Dolphin) و ماهی پارویی چینی (Chinese Paddlefish) که در همین رود زندگی می کردند، پیش از این منقرض شده اند.
هنر و علم، کنار هم برای ثبت یک تراژدی زیستی
این تحقیق، یک پل زمانی است میان داده های بسیار قدیمی فسیلی و سرشماری های معاصر. به جای ابزارهای سخت افزاری، این بار از میراث فرهنگی و شعر برای ترسیم نقشه زیستی استفاده شده است. دکتر مِی می گوید: این پژوهش نشان داد که هنر، اگر درست خوانده گردد، می تواند به مقدار هر آزمایشگاه مجهزی برای محیط زیست مفید باشد.
در زمانی که دنیا با سرعت به سوی انقراض گونه های حیاتی پیش می رود، بازخوانی ادبیات کهن می تواند نه تنها اطلاعات ارزشمند علمی فراهم کند، بلکه حس از دست رفته همزیستی انسان و طبیعت را نیز دوباره بیدار کند.
منبع: Current Biology
منبع: یک پزشک