حساسیت و عزمی برای ایجاد مراجع و منابع تخصصی زبان فارسی کودکی وجود ندارد - مجله بهسان

- زبان کتاب های کودک چرا و چقدر مهم است؟

چه خردسال و چه کودک به کتاب به عنوان یک منبع و مرجع مطمئن نگاه می نماید و آنچه را در کتاب می بیند و می خواند در همه ابعاد می آموزد. بچه ها در سن زبان آموزی هستند و استفاده شان از زبان هنوز خودمطلع نشده است؛ پس وقتی کتاب می خوانند در حال توسعه زبان شان هم هستند تا به تدریج بیشتر و بیشتر زبان را یاد بگیرند و به سنی برسند که به یک گویش ور مسلط در سطح زبان عمومی تبدیل شوند.

علاوه بر این، در نظر بگیریم که کتاب ها با بچه ها حرف می زنند و برایشان روایتی دارند. داستانی و غیرداستانی فرقی نمی نماید؛ به هر حال هر کتابی چیزی برای گفتن دارد که باید آن را به شیوه درستی بیان کند تا مخاطبش بفهمد و دریافتش کند. زبان کتاب کودک باید به حدی دقیق و مطابق زبان مخاطبش باشد تا کودک منظور و مفاهیم کتاب را به طور صحیح درک کند.

- ممکن است بچه ها لحن متن ویراستاری شده و کتابی را دوست نداشته باشند؛ آیا باید با خواسته آن ها جلو برویم یا نه؟

متن ویراسته یعنی متن صحیح و مطلوب گویش ور زبان که آن را به راحت ترین شکل ممکن بخواند و بفهمد. چطور ممکن است کسی آن را دوست نداشته باشد؟ تفاوت متن ویراسته و غیرویراسته مثل قیمه و پیتزا نیست که فکر کنیم بچه ها به خاطر تفاوت ظاهری یکی را ترجیح بدهند و انتخاب شان باشد؛ بلکه مثل لباس زیبا و مقدار و لباس تنگ و ناجور است؛ آنها حتما لباس خوش دوخت را دوست دارند، همان طور که از خواندن متن درست در یک کتاب لذت می برند.

- اگر نویسنده به عمد یا غیرعمد زبان ویراستاری را رعایت نکند؛ آیا ویراستار حق دست بردن در متن را دارد؟

ویرایش متن دو ساحت دارد: یکی ظاهری و یکی ادبی. در ویرایش ظاهری ممکن است نویسنده به اشتباه یا از روی نداشتن تسلط، صورت نادرست واژه یا ترکیبی را به کار ببرد که حتما باید اصلاح گردد. برای این کار در هر زبانی مرجعی وجود دارد؛ مرجع رسمی برای فارسی دو کتاب فرهنگ املایی و دستور خط فارسی است.

اما یک مرحله قبل از ویرایش ظاهر متن، آنالیز این است که آیا آن واژه یا ترکیب یا صورت نحوی که نویسنده به کار برده، تناسب با سن مخاطبش به لحاظ زبانی دارد یا نه. مثلا برای مخاطب خردسال و اوایل کودکی نباید از استعاره استفاده کرد؛ چون او هنوز در حال کشف و فهم ظاهر دنیا اطرافش و تعاریف و توصیف های مربوط به آن است. تصور کنید وقتی می خواند برق از سرش پرید چه درکی از مفهوم آن می تواند داشته باشد؟ آن وقت می پرسد: سرش برق داشت؟!. در این شرایط حتما باید ویراستار به یاری نویسنده بیاید و متن را به دقت و با همکاری هم اصلاح نمایند.

راستش من فکر می کنم نویسنده ای که مسائل بچه ها را بشناسد اما نتواند به زبان آنها بنویسد باید کمی در فراوری متن و نویسندگی تأمل کند و سعی کند بیشتر بیاموزد؛ چون متن های چنین نویسندگانی دیگر احتیاج به ویرایش ندارند، بلکه باید بازنویسی شوند.

- آیا به ویراستار تخصصی کتاب کودک احتیاج داریم یا نه؟ چرا؟

نه تنها به ویراستار تخصصی کتاب کودک احتیاج داریم؛ بلکه این ویراستاران باید بر رده بندی سنی بچه ها هم تمرکز داشته باشند. هم نویسنده و هم ویراستار باید دست کم به دنیا زبان 6 دوره سه ساله تا انتها 17سالگی یعنی نوپایی و خردسالی، کودکی اولی و کودکی دوم و نوجوانی اول و نوجوانی دوم مطلع باشند و تغییرات آن را دنبال نمایند.

مطلعی زبانی چیزی نیست که بتوانیم آن را فقط با دوره کودکی و نوجوانی خودمان مقایسه کنیم. زبان موجودی پویا است و بنا به زمانه باید ویژگی های هر دوره گویش ورانش را تا حد امکان بشناسیم و رعایت کنیم. ویراستار اگر متخصص زبان بچه ها نباشد متن را با ساختار و درک زبان بزرگسالی می سنجد و این آسیب بیشتری به زبان مخاطب می زند. ویراستار غیرمتخصص نیز ممکن است با کج فهمی درباره اینکه زبان کودک باید از هر طریقی هرچه ساده تر باشد، نه تنها به دانش، بلکه به تکامل توانش زبانی کودک ضربه بزند.

درباره فارسی باید بگویم کاری که این روزها بسیار باب شده است این است که روی کلمات حرکت گذاری می گردد و اسمش را می گذارند راحت خوانی. این شرایط به متون بزرگسال هم کشیده شده است؛ در حالی که یکی از خصوصیات فارسی و توانایی های گویش ور فارسی همین است که می تواند متن را بدون کسره و فتحه و ضمه بخواند و صحیح هم بخواند.

- مهم ترین آسیبی که یک متن ویراستاری نشده به کودک می زند، چیست؟

کودک با متن هم مفهوم را دریافت می نماید هم ساختار زبان را. متن اگر صحیح و روان نوشته نشده باشد و ویرایش هم نگردد، نه تنها منظورش به وسیله کودک دریافت نمی گردد؛ بلکه زبان نادرستی را نیز در فکر او حک می نماید. حالا در نظر بگیرید فکری که این متن را دریافت نموده و به آن اطمینان داشته است، در روزمره و در آینده از همین زبانی که آموخته برای بیان خودش استفاده می نماید.

نتیجه چه خواهد بود؟ تکرار چرخه باطل اینکه مفهوم به درستی منتقل نمی گردد و زبان نامتناسب نیز بازفراوری و گسترده می گردد. من آسیبی مهم تر از این سراغ ندارم که در یک جامعه، ارتباط زبانی دچار خدشه باشد؛ چرا که بر همه ابعاد دیگر اجتماع اثر می گذارد.

- با توجه به تجربه ای که در این زمینه دارید، به نظر شما روند ویراستاری متون کتاب کودک بهبود داشته است؟ یعنی متن ها به سمت اصولی شدن پیش رفته اند یا نه؟

واقعیت این است که تا وقتی مراجع و منابع تخصصی برای زبان فارسی کودکی ایجاد نگردد، کارها یا سلیقه ای و با درک های شخصی پیش می رود یا اینکه اندک تجربه ها و دانش های زبانی اینجا و آنجا به طور محدودی به کار گرفته می شوند که کافی نیست.

در این سال ها تغییر خاصی به سمت اصولی شدن نمی بینیم؛ چون حساسیت و عزمی برایش وجود ندارد. بارها گفته ام کودک مخاطب خاموش است و چون نمی تواند نظر مثبت یا منفی اش را درباره محصولی که به او ارائه می گردد به طور مؤثر بیان کند، توجهی به این حوزه نمی گردد. ما احتیاج داریم دست کم پیکره تخصصی زبان کودکی فارسی امروز به صورت به روزشونده، مهیا گردد تا مرجع مباحثه، تصمیم و انتخاب قرار بگیرد.