گرمابه 700 ساله در قلعه سنگ سیرجان کشف شد - مجله بهسان

سعید امیرحاجلو، سرپرست هیات کاوش قلعه سنگ و استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه جیرفت با بیان این مطلب گفت:

نخستین فصل کاوش های باستان شناسی در قلعه سنگ و مطالعه منظره ها فرهنگی شهر قدیم سیرجان دستاوردهای مهمی در پی داشت.

به گفته این باستان شناس، بر پایه دستاوردهای اولیه پژوهش ها، دامنه شمالی محوطه قلعه سنگ در سده های ششم تا نهم هجری بخش کارگاهی شهر بوده و تعداد محدودی از ساخت و سازهای سالم تر در این قسمت، احتمالا به دوران پس از ترک شهر (صفوی یا پس از آن) تعلق دارد.

این در حالی است که دامنه شرقی قلعه سنگ، یکی از بخش های مهم این شهر در سده های ششم تا نهم هجری بوده است.

وی وجود بارویی قطور با مَردگَردهای روی آن و بعلاوه پیدایش گرمابه ای به وسعت 180 مترمربع را بیانگر اهمیت این بخش از شهر دانست و اضافه نمود:

گرمابه پیدا شده در دامنه شرقی قلعه سنگ احتمالا در سده ششم پایه گذاری شده و تا سده نهم مورد استفاده بوده است.

امیر حاجلو با اشاره به اینکه این گرمابه، یکی از کاملترین گرمابه هایی است که تا به امروز از کاوش های باستان شناسی در ایران به دست آمده، توضیح داد:

تقریبا اغلب گرمابه هایی که پیش از این در سراسر ایران در جریان یک کاوش باستان شناسی به دست آمده اند، فاقد بعضی از فضاهای اصلی و فرعی یک گرمابه هستند؛ به بیان دیگر، پیش از این به ندرت همه اجزا و عناصر معماری گرمابه به صورت یکجا و در کنار هم کشف شده اند.

به گفته او، بر این اساس، گرمابه قلعه سنگ از دو حیث، یکی وسعت و تعدد فضاها و کامل بودن عناصر معماری و دیگری از نظر قدمت حائز اهمیت است.

این باستان شناس گفت:

سلسله مراتب فضای گرمابه کشف شده در قلعه سنگ به گونه ای است که بازسازی دقیق مسیرهای ورودی و دسترسی به فضاها، مراحل استحمام، سیستم آبرسانی، سیستم سوخت رسانی و گرمایش آب خزینه ها و سیستم گرمایش فضاها امکان پذیر است.

از عناصر فضای این گرمابه می توان به ورودی، سربینه با آجرهای شش ضلعی در کف، یک حوض و سکو در سربینه، میان دَر، گرم خانه، خزینه اصلی، فضای شاه نشین با دو حوض آب گرم و سرد و یک حوض آب ولرم، اتاق تنظیف و سلمانی، اتاق پزشکی (حجامت و فصد)، تون یا آتشخانه و ورودی آن به زیر خزینه اصلی، اتاق چاه آب و حوض های بزرگ و کوچک در فضاهای مختلف اشاره نمود که به جز سربینه و اتاق چاه آب، همگی با ساروج اندود شده اند.

استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه جیرفت با بیان اینکه نخستین و ضروری ترین اقدام پس از کشف این گرمابه، حفاظت از این آثار بوده است، توضیح داد:

بر این اساس، به علت لزوم برنامه ریزی بلندمدت و کارشناسانه برای بازسازی گرمابه و تأمین اعتبارات لازم، برنامه بازسازی آن به سال آینده موکول شد و پس از خاتمه نخستین فصل کاوش، تمامی عناصر معماری کاوش شده، به طور کامل پُر شدند.

او اضافه نمود:

در آنالیز های پیمایشی، هیات کاوش پیش از شروع کاوش ها شواهدی را از ابزارهای سنگی نظیر تیغه، سرپیکان و سنگ مادر در پناهگاه های صخره ای قلعه سنگ کشف کرد که تا به امروز نظیر آن گزارش نشده بود.

به گفته وی، این ابزارها احتمالا به بازه زمانی نوسنگی تا هزاره چهارم پیش از میلاد تعلق دارند. پس از آن موقع نیز احتمالا در دوران ساسانی استقراری متمرکز (به صورت شهر، شهرک یا روستا) پیرامون تپه شاه فیروز شکل گرفته که هسته اولیه شکل گیری شهر قدیم سیرجان بوده است. پس از آن در صدر اسلام، سکونت از این بخش به محل قلعه کافر در شرق روستای عزت آباد جابه جا شده و شهر سیرجان در این مکانِ تازه شکل گرفته است. این شهر تا سده چهارم هجری کرسی کرمان بوده و تا سده ششم هجری به حیات خود ادامه داده است.

این باستان شناس اضافه نمود:

همزمان با این شهر از سده چهارم هجری، سکونت در دامنه جنوب غربی قلعه سنگ با ساخت بارویی قطور و بلند و بعضی ساخت وسازهای داخلی شروع شده و تا سده ششم هجری، به صورت همزمان با قلعه کافر به حیات خود ادامه داده است.

به گفته وی ، با متروک شدن شهر قدیم سیرجان (قلعه کافر) در سده ششم هجری، مرکزیت شهری سیرجان از قلعه کافر به قلعه سنگ منتقل شده و با توسعه ساخت وسازها در چهار طرف کوه قلعه سنگ و تقویت آن با دو بارو و بیش از چهل برج، شهر سیرجان در این مکان از سده ششم تا نهم هجری توسعه یافته است.

او توضیح داد:

اگرچه از پیرامون قلعه سنگ، مواد فرهنگی از عصر صفویان (سده های دهم و یازدهم) نیز به دست آمده است، اما تنوع کم و شمار اندکِ مواد فرهنگی این دوره، بیانگر کاهش جمعیت این شهر در دوره صفوی است.

سرپرست هیات کاوش قلعه سنگ گفت:

هیات کاوش قلعه سنگ بعلاوه در این فصل از کاوش اقدام به ایجاد یک تراشه افقی 20 در 10 متر در دامنه شمالی قلعه سنگ و دو تراشه افقی 10 در 10 متر در دامنه شرقی آن کرد.

به گفته این باستان شناس، بعلاوه برای روشن شدن شرایط عرصه و حریم قلعه سنگ و جلوگیری از پیشروی باغ های پسته، 13 گمانه معین عرصه و حریم، در محدوده شمالی، غربی و جنوب غربی قلعه سنگ ایجاد شد و به علت کمبود بودجه و ناکافی بودن زمان، معین شرایط عرصه و حریم در جبهه های جنوبی و شرقی به فصول بعدی کار موکول شد.

منبع: CHN